Ο κύκλος / The Circle / Dayereh (2000)

Ο Κύκλος του πολυβραβευμένου Τζαφάρ Παναχί, αποτελεί μια συγκλονιστική μαρτυρία, για την ζωή των γυναικών στο Ιράν. Εικόνες απλές, φροντισμένες, ήχος φυσικός, ορισμένες κινηματογραφικές ιδέες (όπως η κυκλική πορεία των γεγονότων) που προσδίδουν και άλλες διαστάσεις στο θέμα. Οι Ιρανές γυναίκες της ταινίας, που σχεδόν ειρωνικά έχουν αποτυπωθεί σε μια κυκλική μπομπίνα φιλμ, γνωρίζουν καλά τη θέση τους, μα παλεύουν. Παλεύουν απεγνωσμένα, θυμίζοντας φοβισμένα αγρίμια μέσα στα μαύρα τσαντόρ τους, από το πρώτο λεπτό της ταινίας να βρουν την εφαπτόμενη που οδηγεί στη διαφυγή, ακόμα και με μια απλή χειρονομία όπως το άναμμα ενός τσιγάρου, σε ένα κόσμο απόλυτα ανδροκρατούμενο και εξαιρετικά κυκλικό για το φύλο τους: από τη γέννηση ως το θάνατο η ζωή τους είναι αυστηρά οριοθετημένη και οι δυνατότητες διαφυγής ελάχιστες. Οι ηρωίδες, θύματα μιας παράλογης νομοθεσίας, που έχει θέσει ολόκληρο το γυναικείο φύλο σε κατάσταση διωγμού, βγαίνοντας από την φυλακή βρίσκονται εγκλωβισμένες σε μια χώρα που δεν είναι παρά μια άλλη απέραντη "ανοιχτή" φυλακή, αφού όταν είσαι γυναίκα στο Ιράν τα πάντα απαγορεύονται.

Ο "Κύκλος" οργανώνεται περίτεχνα σαν μια αλυσίδα-χορός από μικρά πορτρέτα γυναικών που, σε μια σχεδόν τελετουργική σκυταλοδρομία, παραδίδουν η μία στην άλλη τη βαριά μοίρα της γυναικείας ύπαρξης, για να ενωθούν στο εκπληκτικό φινάλε σε ένα "πρόσωπο", σε μια κατάσταση, συγκροτώντας τον τέλειο κύκλο. Κι όλα αυτά χωρίς ποτέ η ταινία να γλιστρά στην παγίδα του συμβολισμού, γιατί ο Παναχί ξέρει καλά ότι το σινεμά είναι πάνω από όλα δραματουργία και όχι απλή πολιτική διακήρυξη. Η κάμερα του σκηνοθέτη με ρεαλιστική δύναμη και αφηγηματική τόλμη (παρ)ακολουθεί τις ηρωίδες του στις αδιέξοδες διαδρομές και συναντήσεις τους, μέσα στους δρόμους της πόλης, την απεγνωσμένη αναζήτηση σημείων διαφυγής από μια κοινωνία ακραίας καταπίεσης και ολοκληρωτισμού. Οι προσωπικές ιστορίες τους καθώς εναλλάσσονται, δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο αδικίας, κοινωνικού αποκλεισμού, διακρίσεων, ανισοτήτων και παροιμιώδους καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Τζαφάρ Παναχί, με μεγάλη σκηνοθετική μαεστρία, δημιουργεί μέσα από το σχήμα του κύκλου -το οποίο συνεχώς επαναλαμβάνεται μέσα στην ταινία- έναν κλειστό χώρο, εγκλωβίζοντας τις ηρωίδες του σ΄έναν αποπνικτικό κόσμο που βρίσκεται υπό αδιάκοπη επιτήρηση, με προαιώνιες ανισότητες που επιβάλλουν οι μεσαιωνικοί θρησκευτικοί κανόνες. Αυτός όμως, ο ασφυκτικός κόσμος επιτήρησης και εκφοβισμού δεν μπορεί να εξαλείψει την αδάμαστη θέληση, τη δύναμη και το κουράγιο αυτού του "κύκλου των χαμένων γυναικών". Η ασήμαντη -αλλά τόσο θαρραλέα- πράξη της τελευταίας γυναίκας του "κύκλου", το άναμμα ενός τσιγάρου, είναι μια πράξη εξέγερσης, συνειδητής αντίστασης, ένα μήνυμα ελπίδας. Ίσως τελικά ο αποτρόπαιος κύκλος μπορεί να σπάσει. 7.5/10!!!

Αυτή είναι η αλήθεια του Panahi για το ρόλο της γυναίκας στο Ιράν του 2000.

Πρόκειται για σκληρή, "δύσκολη" ταινία, αυστηρά για σινεφίλους, η οποία χρειάζεται

δεύτερη ανάγνωση, ταχύτερη αυτή τη φορά. Σε γενικές γραμμές ο Panahi έχει προσφέρει

εξαιρετικές ταινίες μεγάλου και μικρού μήκους (την τελευταία δεκαετία περίπου εκτός Ιράν

πλέον) κι άλλες μάλλον μέτριες έως κακές (λ.χ. crimson gold). Εν προκειμένω, με μερικά εσταντανέ, ο Panahi σκιαγραφεί τρόπον τινά τη θέση της γυναίκας στο αξιακό γίγνεσθαι του μετεπαναστατικού Ιράν. Θέση δευτερεύουσα, θέση μάλλον αντικειμένου ή ρολίστα, παρά ενός υποκειμένου φορέα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Τα ατομικά δικαιώματα των γυναικών παρουσιάζονται ως σχεδόν ανύπαρκτα και η ίδια η γυναίκα αντιμετωπίζεται ως "βάρος" προς το κοινωνικό σύνολο. Για τη θέση της γυναίκας στο Ιράν, μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να πάρω θέση. Δεν έχω ζήσει στο Ιράν, δεν έχω δει ιδίοις όμμασι κι έχω κάθε λόγο να κρατάω για εμένα δεύτερες σκέψεις. Η ταινία ζουμάρει το λοιπόν σε φτωχές κοπέλες, δίνοντας η μία τη σκυτάλη στην επόμενη. Μία ταινία με την υπογραφή του άλλοτε βοηθού του Abass Kiarostami να συγκρατεί πολύ από το φορτίο που οφείλει να κρατήσει επ' ώμου, κουβαλώντας τόσο βαριά κληρονομιά.

7/10.