A Separation / Jodaeiye Nader az Simin / Ένας Χωρισμός (2011)

Αριστουργηματικός, μοναδικής δεξιότητας συνδυασμός δράματος χαρακτήρων και κοινωνικής τοιχογραφίας. Ταινία με βαθύ, αλλά διακριτικό συναισθηματισμό, στιβαρό, άρτιο κι άψογο σενάριο (θα έπρεπε να διδάσκεται στις ανάλογες σχολές), συνταρακτικές ερμηνείες από όλους, γεμάτο πολιτισμικά στοιχεία και νοοτροπίες της χώρας. Χωρίς ίχνος καλλιτεχνικού φολκλόρ ή φωτογενούς μιζέριας, ο Asghar Farhadi περιγράφει με διεισδυτική ακρίβεια όλο το σύγχρονο κοινωνικό ιστό του Ιράν, αποτυπώνοντας τις διαπλεκόμενες σχέσεις του, τονίζοντας τις εγγενείς αντιφάσεις του και φέρνοντας στην επιφάνεια τις (πολιτικές από τη μία και ψυχολογικές από την άλλη) δυνάμεις που τον καθορίζουν. Εδώ θίγονται τα καθημερινά ζητήματα τιμής, κοινωνικής ευπρέπειας, ευθιξίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και συμμόρφωσης με τα θεϊκά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο Ιρακινός λαός. Προβάλει τα κακώς κείμενα του μεσανατολίτικου στυλ πάνω στους ήρωές μας, που είναι δέσμιοι και αυτοί μιας παρωχημένης, σαθρής και ανελεύθερης κοινωνίας με δογματικές συμπεριφορές και ήθη. Έντονοι διάλογοι και ανατρεπτική πλοκή που σου κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον. Ο δημιουργός, με λιτή εσωτερικότητα, μας δίνει ένα πολυπρισματικό μοντέλο της ιρανικής κοινωνίας, ν′ ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί, ανάμεσα στη θεοκρατία, τις δυτικές επιδράσεις και τις ταξικές συγκρούσεις. Δεν περιορίζει το κοινό στο οποίο απευθύνεται, καθώς αγκαλιάζει πλατιά όλες τις τάσεις του. Μας δείχνει πώς η οικονομική κρίση, η επιβολή αφόρητης νομοθεσίας, η αίσθηση του εγκλωβισμού, η καταπάτηση των προσωπικών δικαιωμάτων μπορούν να οδηγήσουν σ' ένα διαβρωμένο κοινωνικό ιστό, όπου κάθε ένας χάνει την αξιοπρέπεια, την ασφάλεια, το μέλλον, την ηθική του.

Ο Farhadi διαπρέπει στην αφήγηση της ιστορίας του, και το κάνει να φαίνεται απλό. Κρατάει ιδανικές ισορροπίες ανάμεσα στον νατουραλισμό και τη συγκίνηση, τη φαινομενική φλυαρία των χαρακτήρων και τη βουβή παρατήρηση όσων πραγματικά συμβαίνουν, το σασπένς που τρέχει τους ρυθμούς καταιγιστικά και το υπόκωφο δράμα που εξελίσσεται κάτω από την επιδερμίδα της υπόθεσης. Το παράσημο του είναι ότι κατορθώνει μέσα από αυτή την ιστορία ακροτήτων όπου κυριαρχεί αξιωματικά είτε το άσπρο είτε το μαύρο (ένοχος ή αθώος, ψεύτης ή ειλικρινής, τίμιος ή άτιμος, αγάπη ή αδιαφορία), να μιλήσει για το γκρίζο, εκείνο το ευρύ μέσο φάσμα μέσα στο οποίο όλοι λίγο-πολύ ζούμε τις ζωές μας. Ο σκηνοθέτης αρέσκεται σε άλλοτε αποστασιοποιημένα κάδρα και άλλοτε σφιχτά κοντινά πλάνα μεταφέροντας το ψυχισμό των ηρώων μας σε κάθε περίσταση, με αξιοσημείωτη διακριτικότητα, χωρίς εύκολους μελοδραματισμούς (εξ'ου και η σκόπιμη απουσία μουσικής). Το θέμα της ταινίας είναι τελικά ο εγκλωβισμός σε ένα ατέρμονο πανηγύρι από σοβαρά επιχειρήματα, που ωστόσο δεν έχουν νόημα, όταν λείπει η πραγματική επιθυμία για κοινή επίλυση των διαφορών. Το σύγχρονο Ιράν είναι ένα κουβάρι από ατζέντες διαφορετικών ταχυτήτων, αιχμάλωτο, κόντρα στην εξέλιξη, στην εμμονή του για την εσωστρεφή διατήρηση των παλαιών αξιών.

Το αριστοτεχνικά δουλεμένο σενάριο μας παρασύρει σε δαιδαλώδεις, γεμάτο ένταση και εκρήξεις διαλόγους με τον εαυτό μας όσο προσπαθούμε να καταλάβουμε ποιος έχει δίκιο στη διαλεύκανση της κεντρικής προσωπικής διαμάχης, η οποία ξεσπά πολλές ακόμα, όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι μοιάζουν το ίδιο αθώοι και ισόποσα συνυπεύθυνοι. Θέλει να τονίσει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων αλλά και τελικά το πόσο καλό ή κακό μπορούμε να κάνουμε ο ένας στον άλλον. Προσωπικές αγωνίες, ολόσωστα κίνητρα, λάθος χειρισμοί, ενοχές, εγωισμοί – θύτες και θύματα παλεύουν να σωθούν, να προστατέψουν τις οικογένειές τους, να κάνουν το καλύτερο για το μέλλον. Το μόνο ανεπαίσθητο ψεγάδι είναι ότι περιμένεις ένα εξίσου δυναμικό φινάλε, που δεν έρχεται ποτέ, αφήνοντας την αίσθηση του ανολοκλήρωτου (μας αφήνει μετέωρους, βυθισμένους σε σκέψεις σχετικά με την έκβαση των πραγμάτων). Τέλος, απίστευτο είναι το γεγονός ότι πρέπει να πάρει έγκριση από κάποιον άλλον άντρα η γυναίκα για να αλλάξει έναν ανήμπορο γέρο που προσέχει (διότι είναι αμαρτία μη χέσω) σ' αυτήν την κοινωνία (ο Θεός να την κάνει). Μια πολύ μοντέρνα ιστορία, με τραγικά στοιχεία, η οποία διατηρεί αναλλοίωτα πολλά στοιχεία διαχρονικότητας στη συμπεριφορά των χαρακτήρων. Ο Farhadi -όπως πάντα- χωρίς να δίνει απαντήσεις, αλλά θέτοντας καίρια κοινωνικά ερωτήματα με εύστοχη προβληματική, που απασχολούν εν τέλει όλη την οικουμένη και πηγάζουν από την κουλτούρα και τις παραδόσεις της εκάστοτε χώρας, κάνει παράλληλα μια τομή στον ανθρώπινο ψυχισμό και στα αλληλοσυγκρουόμενα "θέλω" των ανθρώπων. 10/10!!!

Ζούμε στην εποχή που η κουτσομπόλα της γειτονιάς δεν έχει λόγο να παραμονεύει στη διπλανή πόρτα για “τροφή”. Μπορεί να ξεκινήσει τη θεάρεστη μέρα της με ένα μεσημεριανάδικο, να συνεχίσει με ένα ριάλιτυ, και να κλείσει με μία ταινία σαν αυτή. Λόγω των ratings (ίδια βαθμολογία με το “Clockwork Orange” του Κιούμπρικ (!!!) και ανώτερη από εκείνη του “Solaris” του Ταρκόφσκι) κρατούσα μεγάλο καλάθι (το οποίο έμεινε τελικά σχεδόν άδειο). 

Ο Farhadi, όπως καθένας από την δεύτερη (ακόμη και από την τρίτη στα σκαριά πια) γενιά του δευτέρου κύματος, συναγωνίζεται μόνο τον ίδιο του τον εαυτό. Χτίζει, ανατρέπει, ξαναχτίζει, μυθοποιεί, αλληγορεί, πληγώνει, αποθεώνει, δίνει ρεσιτάλ κι έπειτα προσγειώνει τον θεατή, αφού φυσικά του γεμίσει το μυαλό, την ψυχή, το είναι, με το δικό του μαγικό φίλτρο, αγνώστου αλλά υπέροχης συνταγής. Δεν είναι η καλύτερη ταινία του αλλά αντικειμενικά: 10/10.

Απίστευτη ταινιάρα...  Αναμιγνύει απλά θέματα της καθημερινής ζωής, με έναν τρόπο απλό και συνάμα μαγευτικό. Στην τελική το απλό είναι το δύσκολο. Λίγο βαριά στην αρχή, μέχρι να σε βάλει στο κλίμα, μόλις όμως ξετυλίγεται το μαεστρικό περσικό σεναριακό κουβάρι, δε θες να πατήσεις ούτε το pause για να πιεις νερό...

Απτή απόδειξη οτι κινηματογράφος δεν είναι μόνο Χόλιγουντ, έχω βαρεθεί να το λέω. Ευχαριστώ πολύ για το ιρανικό αριστούργημα που μου προσφέρατε απόψε!!