Μέσα από τις φλόγες / Incendies (2010)

Οι βίαιες σκηνές, ο εξευτελισμός της ανθρώπινης ύπαρξης, η αισχρή αίσθηση κυριαρχίας μεταξύ θρησκευμάτων είναι μερικά από τα στοιχεία που εντοπίζεις στη ταινία για τη περιγραφή του εμφύλιου πολέμου στο Λίβανο. Κατά τη διάρκεια αυτού και των επιπτώσεων του, εμπλέκεται το αρχαίο στοιχείο του οιδιπόδειου συμπλέγματος. Σοκαριστικές περιγραφές των καταστάσεων του πολέμου καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, η εξέλιξη είναι εξαιρετικά αργή αλλά το τελευταίο δεκάλεπτο σε αποζημιώνει καθώς ο βομβαρδισμός των αναπάντεχων ανακαλύψεων σε συνταράσσει. Το έργο είναι μια ταινία αναζήτησης, μια ενδοσκοπική ματιά στο προσωπικό δράμα των ηρώων, που διασταυρώνεται με το συλλογικό δράμα των ανώνυμων θυμάτων στον ατέλειωτο κύκλο βίας των πολεμικών συρράξεων στη Μέση Ανατολή. Μολονότι το ιστορικό υπόβαθρο της ταινίας είναι ο εμφύλιος σπαραγμός χριστιανών και μουσουλμάνων στο Λίβανο στα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο πόλεμος παρουσιάζεται με αντι-ηρωικό πνεύμα και σχεδόν ντοκιμαντερίστικη διάθεση ως μια αμείλικτη, ωμή πραγματικότητα, που πυροδοτεί το οικογενειακό δράμα. Ο σκηνοθέτης επιμένει ότι σκοπός της ταινίας του είναι να εμβαθύνει στο θέμα του θυμού και της οργής που δημιουργεί ο πόλεμος και όχι να τα αναπαραγάγει. Επηρεασμένος από το "Z" του Γαβρά, ο Villeneuve εσκεμμένα δεν κατονομάζει τους χώρους του, προκειμένου να φτιάξει μια βαθιά πολιτική ταινία, σε βαθμό που φαντάζει α-πολίτικη και γι’ αυτό τόσο οικουμενική στα μηνύματά της.

Μέσα στις σκληρές απάνθρωπες σκηνές και ενώ διαγράφονται σχεδόν νατουραλιστικά η απόγνωση, η φρίκη, το μίσος που χαρακτηρίζει κάθε εμφύλιο πόλεμο, ο Villeneuve κατορθώνει να απαλύνει κάθε αρνητικό συναίσθημα που γεννά η βαρβαρότητα και να μιλήσει για την αγάπη, τη στοργή που κατορθώνουν να βιώσουν οι άνθρωποι ακόμα και μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες. Ο Villeueve κυριολεκτικά μεταμορφώνει ένα δράμα δωματίου σε ένα καταιγιστικό οδοιπορικό στη Μέση Ανατολή, σε έναν αδυσώπητο πόλεμο που μαίνεται στην οθόνη ανάμεσα στις μνήμες, τα μυστικά και τις αλήθειες των ηρώων. Επιπλέον, επιτυγχάνει στο να διατηρήσει συμπαγή και άθικτο τον αφηγηματικό του ιστό. Δεν αφήνει την ιστορία του να ξεχειλώσει και να χάσκει μετέωρη, καθώς τα συνεχή του άλματα στο χρόνο δεν παρεκκλίνουν από το σκοπό τους. Ο χωρισμός σε επιμέρους κεφάλαια είναι πειθαρχημένος και λειτουργικός, ενώ μέσα από τη φυσική ομοιότητα των δύο πρωταγωνιστριών του και τα faux raccords στις γέφυρες, κατορθώνει μία σύμπτυξη και συσκότιση του χρόνου που μοιάζει αταλάντευτος να επιζητά κι αυτός μία μάταιη λύτρωση. Όπως και σε άλλες αρκετές ταινίες που είναι εμπνευσμένες από θεατρικά έργα, έτσι κι εδώ το ντεκόρ, οι ζωηρές εικόνες και η δύναμη της φωτογραφίας (χάρη στην εξαιρετική δουλειά του φωτογράφου André Turpin) έρχονται να πάρουν τη θέση των λέξεων, τη δύναμη του λόγου των ηθοποιών πάνω στη σκηνή, μεταδίδοντας την τραγικότητα μέσα από άλλους κώδικες επικοινωνίας, μη-γλωσσικούς αλλά καθαρά οπτικούς. Πρόκειται για την περίπτωση όπου η εικόνα διευρύνει το λόγο δίνοντάς του άλλες διαστάσεις και η δραματική ένταση μεταδίδεται στο θεατή μέσα από διαφορετικούς διαύλους έκφρασης και επικοινωνίας, φορτίζοντάς τον άμεσα συγκινησιακά.

Ωστόσο, μια πιο προσεχτική ματιά στο σύνολο αυτού του εγχειρήματος δείχνει ότι κάτι λείπει από τη "συνταγή". Κάποιοι διάλογοι ηχούν άτσαλα ή άστοχα ιδιαίτερα σε κρίσιμες στιγμές της πλοκής, με αποτέλεσμα, οι σκηνές διαμαχών της Μέσης Ανατολής να παίρνουν μια απόχρωση σκηνών-κλισέ στις οποίες το μάτι του σύγχρονου θεατή έχει συνηθίσει, παρόλη την ένταση και την παραστατικότητά τους. Θα έλεγα ότι ο Villeneuve ταλαντεύεται μεταξύ της επιθυμίας του να αποδώσει ένα θέαμα στυλ σοβαρού χολιγουντιανού κινηματογράφου (τύπου ταινίας όπως το Syriana) και της τάσης του να μείνει συνεπής σε μια αφήγηση τραγικού ύφους και χαρακτήρα, πιστής στο ύφος της θεατρικής λογοτεχνικής παράδοσης. Από την άλλη, η υποκριτική πειθώ μερικές φορές είναι αδύναμη και οι βίαιες συγκρούσεις που παρεμβάλλονται μεταξύ χρονικών παλινδρομήσεων και υπερατλαντικών ταξιδιών, αν και αποδοτικές, μοιάζουν αστραφτερά στολισμένες. Είναι κρίμα για μια ταινία σαν και αυτή, που έχει τον τρόπο να σε κρατάει καθηλωμένο στο κάθισμα μέχρι το φινάλε, που διατηρεί το μυστήριο ζωντανό και ακέραιο μέχρι το τέλος, που παρατηρεί έντονα τις στιγμές του παρελθόντος και ισορροπεί ανάμεσα στην πολιτική κρίση και την κινηματογραφική ψυχαγωγία, να της προσδίδονται τέτοια χαρακτηριστικά.
Παρόλα αυτά, η ταινία Incendies εξακολουθεί να μας συνεπαίρνει με το ρυθμό και τον πληροφοριακό της χαρακτήρα. Μας βυθίζει σ’ ένα σκληρό και παράλογο κόσμο, βουτηγμένο μέσα στο αίμα και τη φωτιά όπου τα αχανή και όμορφα τοπία της Ανατολής έρχονται σε αντίθεση με τα ερείπια των βομβαρδισμένων σπιτιών ή των φλεγόμενων αυτοκινήτων. Σαφώς και αποδίδει αφηγηματικά την δαιδαλώδη ιστορία του, που περιλαμβάνει αρκετά πρόσωπα, τόπους, χρόνους και εικόνες και δίνει στον θεατή την ευκαιρία να οικοδομήσει προσεκτικά τα στοιχεία της οικογενειακής "τραγωδίας" του, η οποία παραπέμπει σε εκείνη του Οιδίποδα. Διαθέτει όλα τα στοιχεία που κάνουν ένα δράμα τόσο διαχρονικό και σημαντικό στην τέχνη, ενώ η κάθαρση στο τέλος είναι αναπόφευκτη και η ηθική αμηχανία, την οποία σου προκαλεί, απόλυτα λογική. Η ταινία συγκεντρώνει μέσα της το σκελετό της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, απέχει όμως από την ομφαλοσκοπική οπτική, καθώς αδυνατεί να δει την πραγματικότητα της Ανατολής με τα μάτια ενός Ανατολίτη. Τέλος, μέσα από αλλεπάλληλα flash back στο χώρο και στο χρόνο και δυο διακριτές αφηγήσεις –της μητέρας και της κόρης, που τελικά συγκλίνουν, ο Villeuve μένει συνειδητά πολύ κοντά στις ηρωίδες του και προσπαθεί να δει τη μεγάλη ιστορία του εμφυλίου πολέμου μέσα από τις δικές τους ταραγμένες προσωπικές ιστορίες. Μ’ αυτό τον τρόπο, το συναίσθημα δεν γίνεται αυτοσκοπός, αλλά το μέσο για να αναζητήσει ο ίδιος ο θεατής την επερχόμενη κάθαρση στο τέλος της ταινίας. 8/10!!

Τίποτα δεν είναι σαν τα παιχνίδια της μοίρας.

Συγκλονιστική ταινία. Δεν σε προδιαθέτει τίποτα για το τέλος. Οι ερμηνείες αν και αργή ταινία σε καθηλώνουν παινρόντας σου όλα τα μηνύματα που θέλει συγγραφέας και σκηνοθέτης.

Την είδα προ ετών. Δεν με ενόχλησε καθόλου το αργό τέμπο, ωστόσο δεν είδα κάτι ιδιαίτερο ή σπουδαίο στην πλοκή της ταινίας. Την εγγύς και την μέση Ανατολή την έχω συνδέσει με ολωσδιόλου διαφορετικού είδους, περιεχομένου, τεχνοτροπίας, υφολογίας, θεματολογίας, κινηματογράφο, οπότε πιθανότατα η δική μου αντίληψη περί την ταινία δεν είναι και η πιο αντικειμενική.  

4/10.

Εξαιρετική ταινία, καθηλωτικη από την πρώτη σκηνή. Η ματιά του μικρού παιδιού γεμάτη από έναν κόσμο συναισθήματα με έβαλε μέσα στην ταινία απαλά και βίαια ταυτόχρονα και καθώς εξελίσσονταν η ιστορία δεν έχασα στιγμή το ενδιαφέρον μου. Υπήρξαν μόνο φορές που απεστρεψα το βλέμμα γιατί το συναίσθημα αβίαστα περνούσε κατευθείαν στην καρδιά μου και ήταν δυνατό... Πλοκή, χαρακτήρες, μηνύματα, ιστορία, τα πάντα σε ισορροπία και το τέλος ανατρεπτικό, απελευθερωτικό, κάθαρση... Τέτοιες ταινίες βλέπω και με κάνουν να κοιτώ αφ' υψηλού το Χόλυγουντ. Ευχαριστώ τον Αμβρόσιο και τον Νομικό που έστω και κατόπιν θέασης κάλυψαν τα κενά που είχα όσον αφορά στα ιστορικά γεγονότα.